Muzyka i taniec w oddziaływaniach resocjalizacyjnych.

W życiu człowieka ogromną rolę odgrywa rytm, który nadaje mu określoną strukturę. Rytm dnia i nocy, rytm pór roku, rytm pracy serca, rytm oddychania. Rytm jest także ważnym elementem muzycznym, który w odróżnieniu od powyższych możemy współtworzyć. Z pewnością nie wszyscy jesteśmy w pełni świadomi jaką rolę w naszym życiu emocjonalnym pełni muzyka, tym bardziej nie wiemy i najczęściej nie zastanawiamy się nad tym, jaką rolę może pełnić. A tymczasem muzyka oddziałuje na człowieka już od tysięcy lat. Jej wyjątkowość dotyczy między innymi możliwości harmonizowania relacji człowieka ze światem. Jest uniwersalna w zakresie komunikacji, zwłaszcza w sferze emocjonalnej i uczuciowej. „ Muzyka może rozszerzać i pogłębiać świat emocjonalny człowieka, wzbogacać sferę uczuć sprzyjać poczuciu wewnętrznej odnowy. ” (Z. Konaszkiewicz, 1975, s.47). Od starorzytnośći wiedziało o wpływie muzyki

Już w czasach starożytnych przypisywano muzyce cudowne właściwości lecznicze. Do dnia dzisiejszego powstało wiele teorii na temat wpływu muzyki na organizm ludzki. Wpływ ten dotyczy zarówno procesów psychicznych, jak i czynności wegetatywnych organizmu. Występujące u ludzi podczas słuchania muzyki zmiany obejmują między innymi: układ krążenia (szybkość tętna i wahania ciśnienia krwi), układ oddychania (częstość i rytm oddychania). „Muzyka przyspiesza metabolizm ustroju, zmniejsza lub zwiększa wydajność mięśni, zwiększa wydajność wzroku, dotyku i węchu oraz wpływa na czynność wewnątrzwydzielniczą ustroju. ” (M. Janiszewski, 1993, s. 49). O wiele większy jednak wpływ ma muzyka na ludzką psychikę. Przyczyniło się to do stosowania jej w psychiatrii, leczeniu niedorozwoju umysłowego, leczeniu pacjentów autystycznych.

Muzykoterapia

Leczenie za pomocą muzyki można określić mianem muzykoterapii. Według pani Elżbiety Galińskiej muzykoterapia to forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka. (E. Galińska, 1990, s.45).
Bogactwo form oddziaływań muzyki na organizm człowieka stwarza szerokie możliwości stosowania jej w praktyce pedagogicznej, a konkretnie może być niezwykle cenna w resocjalizacji. Młodzież niedostosowana społecznie przejawia różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne, które są przyczynami nieskuteczności w radzeniu sobie z problemami życiowymi, w rozwiązywaniu pojawiających się w życiu konfliktów. W efekcie młodzież ta nie może zaspokajać swoich potrzeb, nie może realizować zadań życiowych, przeżywa uczucia smutku, rozżalenia, lęku. Przeżywa uczucia złości wobec innych ludzi, ma poczucie krzywdy, obwinia innych za swoje niepowodzenia. Zazwyczaj powoduje to liczne konflikty z otoczeniem. Nadmiar gniewu i agresji młodzi ludzie wyładowują w sposób często zagrażający społeczeństwu. Jednostki niedostosowane społecznie wymagają specjalnej opieki i pomocy, aby przywrócić je społeczeństwu. W resocjalizacji stosuje się różne metody i formy pracy z nieletnimi. Jedną z nich, choć dotychczas jeszcze rzadko stosowaną, jest muzykoterapia. Na modyfikację postaw nieletniego raczej większy wpływ mają czynniki działające na jego sferę emocjonalną aniżeli na intelektualną sferę osobowości. O wyborze motywów postępowania bardzo często decydują emocje, a nie czynniki racjonalne.

Bierne i czynne przezywanie muzyki

W tym też przypadku możemy zauważyć przydatność muzykoterapii w resocjalizacji. Muzyka w czasie jej odbioru praktycznie redukuje udział czynnika racjonalnego, koncentrując swe działanie na sferze emocjonalnej. Wpływając na emocje człowieka kształtuje tym samym jego psychikę i wzbogaca życie wewnętrzne. Muzyka oddziałuje na człowieka bez konieczności dużego wkładu intelektualnego z jego strony. Pozostaje to nie bez znaczenia dla możliwości wykorzystania jej w pracy z nieletnimi.
Rozróżniamy dwa podstawowe działy muzykoterapii: muzykoterapię receptywną (bierną), czyli percypowanie muzyki, i muzykoterapię aktywną
(czynną), czyli jej aktywne uprawianie.

Bierna recepcja

W muzykoterapii biernej percepcja muzyki nie jest tylko biernym jej odbiorem, ale zawiera w sobie konieczny pierwiastek aktywności. Utwór lub jego fragment o możliwie jednoznacznym ładunku emocjonalnym, nastroju spełnia rolę stymulatora pobudzającego skojarzenia i fantazje. „Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów dynamizujący i stymulujący, ożywiający fantazję, zaprowadzający rytm, synchronizacją i ład funkcji psychofizycznych, ułatwiający ujawnienie własnego, ekspresyjnego zachowania się, wyrażania siebie” (Konopczyński, 1996, s. 81). Muzyka posługuje się mową złożoną z semantycznych symboli brzmieniowych. W ten sposób komunikuje treści, których nie można przekazać za pomocą słów ani obrazów. Wywoływane przez nią reakcje umożliwiają wychowankom lepsze poznanie się.
Nie jest jednak obojętne, jaki materiał muzyczny używa się w muzykoterapii biernej. Dobór materiału muzycznego powinien być adekwatny do określonej sytuacji. Stanowi to niestety nadal bardzo poważny problem. Muzykoterapeuci w swej pracy stają przed dwiema niewiadomymi: muzyką jako środkiem oddziaływania i wychowankiem jako podmiotem działania. Każdy człowiek jest inny, inaczej reaguje na różne sytuacje, dlatego też muzyka powinna być indywidualnie dobierana do każdego dziecka. „Wychowanek wobec którego stosuje się muzykoterapię powinien być zdiagnozowany co do stanu zdrowia psychicznego i somatycznego, warunków życia, indywidualnych upodobań, gustów, tradycji oraz stosunku do muzyki. ”(Konopczyński, 1996, s. 82) Po przebadaniu dziecka konieczna jest oczywiście analiza materiału muzycznego, który zastosuje się w jego terapii.
Najważniejsze jest uwzględnienie wartości emocjonalnych utworu muzycznego, który chcemy stosować w muzykoterapii społecznie niedostosowanych. Oczywistym jest, że muzyka wolna i spokojna wpływa kojąco na wychowanka, a szybka i rytmiczna stymuluje go i pobudza. W zależności od swojej formy muzyka może łagodzić napięcie, usuwać lęk, koić i wpływać na poprawę nastroju, a także dostarczać potrzebnych podniet i silnie aktywizować wychowanka.
Nie odreagowane napięcia bardzo często wywołują lub warunkują trwanie np. objawów nerwicowych. Za pomocą odpowiednio dobranej muzyki można spowodować odreagowanie owych napięć za pomocą przeżycia wyobrażeniowego. Utwór muzyczny wyrażający konflikty i emocje powoduje zintensyfikowanie napięć i konfliktów a następnie powoduje wyładowanie ich nadmiaru. Ów intensywny proces przeżywania nazywany inaczej „symbolicznym dramatem” nawiązuje w swych założeniach do antycznego pojęcia katharsis. „Nastroje zintensyfikowane muzyką mogą być wykorzystywane do wpływania na dezintegrację osobowości, wywołując obniżenie nastroju czy silny niepokój, mogą wzbudzać również agresję, a tym samym ujawniać konflikty i patologiczne przeżycia wychowanka, aby następnie poprzez muzykę wyrażającą ład i harmonię, dążyć do stopniowej rekonstrukcji osobowości. ” (Konopczyński, 1996, s. 84) Jak widać muzykoterapia może być bardzo przydatna w resocjalizacji. Wychowankowie niedostosowani społecznie noszą w swej podświadomości rozmaite konflikty, które są niedostępne poznaniu rozumowemu. To właśnie muzyka może odgrywać czynną rolę w ujawnianiu wychowankom konfliktów, a następnie po owym oczyszczeniu wychowanka może być bardzo pomocna w procesie przebudowy osobowości.

Czynna percepcja

Drugim działem muzykoterapii jest muzykoterapia czynna. Wychowanek poddany tego rodzaju terapii nie tylko słucha muzyki, ale uczestniczy w jej tworzeniu. Muzykoterapia czynna stosowana jest najczęściej w formie grupowej. Wspólne śpiewanie czy wspólna gra na instrumentach muzycznych otwiera możliwości wpływania na integrację w grupie. Często stosowana jest procedura mająca charakter „rozmowy” dźwiękami, wyzwalanymi z różnych instrumentów. To jakim instrumentem posługuje się wychowanek, w jaki sposób i z kim komunikuje się, pozwala uzyskać wiele informacji, z których może wynikać ważna wiedza o sobie.
Czynne uczestnictwo w tworzeniu muzyki może przynieść wiele satysfakcji i znacznie rozwinąć i wzbogacić psychikę wychowanka. Chodzi głównie o rozbudzenie inicjatyw twórczych, zarówno muzycznych jak i organizacyjnych. Daje to możliwość popisania się, pokazania swoich możliwości i kształtowania osobowości. Taka działalność należy do naturalnych dążeń każdego człowieka, który chce odnosić osobiste sukcesy i przyczyniać się do osiągania sukcesów grupy, w której uczestniczy. Formowanie podczas wspólnych zajęć muzycznych wartościowych cech osobowości: zdolności twórczych, wrażliwości, zdyscyplinowania, systematyczności, kultury współżycia z grupą, uspołecznienia, moralności – ma duże walory wychowawcze i jest wspaniałą terapią. Są to cechy, których młodzieży niedostosowanej najczęściej brakuje. Kształtowanie tych cech w toku muzykoterapii czynnej oznacza początek procesów przewartościowania ich osobowości. Radość z osiągniętych sukcesów dalsze interesujące działanie muzyczne przyczyniają się z pewnością do umocnienia równowagi psychicznej i wydatnie przyspieszają resocjalizację.
Na potwierdzenie skuteczności muzykoterapii w resocjalizacji chciałabym ukazać kilka przykładów. Robert Kaszczyszyn przeprowadził badania młodzieży przebywającej w zakładach poprawczych. Problematyka badawcza dotyczyła stwierdzenia czy istnieją warunki sprzyjające stosowaniu w zakładach poprawczych różnorodnych form muzyki w celach resocjalizacyjnych. Badania wykazały, iż przeważająca część badanej młodzieży przejawia wrażliwość na różne formy kontaktu z muzyką. Zakres zainteresowań młodzieży muzyką jest rozległy, dotyczy zarówno rodzajów muzyki, jak też sposobów kontaktowania się z nią. Jak z tego wynika młodzież jest jak najbardziej otwarta na pracę z muzyką, która pasjonuje młodych ludzi i przyciąga. W pracy z trudną młodzieżą konieczne jest stosowanie takich metod resocjalizacyjnych, do których młodzież nastawiona jest pozytywnie. Jak potwierdzają badania przeprowadzone przez Roberta Kaszczyszyna muzykoterapia może być bardzo ciekawą, a przede wszystkim skuteczną metodą resocjalizacyjną.
Innym przykładem przemawiającym za skutecznością muzykoterapii w resocjalizacji mogą być badania przeprowadzone przez Małgorzatę Kopacz – wrocławskiego muzykoterapeutę. W swych badaniach potwierdziła ona założenie, iż muzykoterapia wpływa na obniżenie poziomu agresji u dorastającej młodzieży. Obniżenie poziomu agresji może wywierać korzystny wpływ na różne sfery życia i działalności młodzieży, a co za tym idzie – pozytywnie wpływa na psychikę młodzieży i przyspiesza jej resocjalizację.
Muzyka jest sztuką doskonale nadającą się do łączenia z innymi środkami ekspresji, a tym samym i z innymi metodami resocjalizacji. Doznania muzyczne można interpretować słowem, gestem, rysunkiem, tańcem. Wykorzystanie tańca jako środka terapeutycznego oddziaływania na osobę nazywamy choreoterapią. Niestety na temat stosowania tej metody w resocjalizacji, brak naukowej literatury. Ponieważ jednak metoda ta wydaje mi się bardzo interesująca i obiecująca w pracy z nieletnimi, chciałabym ją pokrótce omówić.
Sam taniec jest sztuką bardzo złożoną, składa się z wielu rodzajów i form. Encyklopedia muzyki podaje, że jest to „zespół zjawisk ruchowych, będących transformacją ruchów naturalnych, powstający pod wpływem bodźców emocjonalnych i skoordynowany z muzyką. ..” (S. Śledziński 1968, s. 1029).

Muzyka i taniec

Ruch taneczny w powiązaniu z muzyką angażuje jednocześnie kilka analizatorów (ruchowy, słuchowy, wzrokowy, dotykowy) i tym samym aktywizuje niemal cały organizm człowieka. „U podstaw pracy wszystkich terapeutów tańcem leży zawsze całościowa filozofia, która uznaje wzajemną zależność duszy i ciała. Relacja ciało – dusza jest wzajemna – nie tylko psychika wpływa na ciało, lecz także doświadczenia ciała mają wpływ na psychikę.” (D. Koziełło 1997, s.21) Wynika z tego, iż taniec – praca ciałem, może wywierać znaczny wpływ na psychikę, a co z tym się wiąże – może korygować różne zaburzenia emocji i uczuć. Terapeuci tańcem widzą w zaburzeniach emocjonalnych patologiczny rozłam pomiędzy ciałem i duszą. Powoduje to, że człowiek jest odcięty od swojego ciała i wewnętrznych uczuć. Rozłam ten spowodowany jest przez ciało, którego mięśnie są napięte, a oddech nieregularny. Tak właśnie reaguje nasz organizm w celu odparcia jakiegoś wewnętrznego bądź zewnętrznego zagrożenia. Taniec jest doskonałym sposobem na wyzbycie się owych napięć mięśniowych, powoduje wyregulowanie oddechu i zrelaksowanie się. „W terapii tańcem dąży się do powiększenia zdolności człowieka do samodoświadczania” (D. Koziełło 1997, s.22). Tańcząc człowiek poznaje siebie, także swoją psychikę. Tłumione emocje bada za pomocą ruchów, dzięki czemu może je poznać i zwerbalizować.
Taniec przyczynia się do nabywania i kształcenia elegancji i kultury ruchów, dostarcza przeżyć estetycznych, zmian w zakresie wrażliwości na sztukę. Niesie za sobą wiele przyjemnych uczuć, daje wiele satysfakcji pozwala osiągać osobiste sukcesy i podnosi samoocenę.
Choreoterapia, podobnie jak muzykoterapia czynna najczęściej stosowana jest w formie grupowej. Tworzenie wspólnych układów tanecznych, podporządkowanie się wspólnemu działaniu znacznie wpływa na rozwój kultury współżycia z grupą i uspołecznia wychowanka. Ćwiczący pracując razem stopniowo tracą zainteresowanie tylko własną osobą i włączają się do grupy. Czują się dowartościowani, gdyż przynależą do pewnej grupy, w której są potrzebni, stanowią nieodzowną część sztuki, którą razem tworzą. Wynikiem takiego funkcjonowania jest radość płynąca ze wspólnego działania, co wpływa na podniesienie nastroju uczestników. „Choreoterapia wpływa zatem na odzyskanie równowagi psychicznej przez swoiste prowokowanie pożądanych wyładowań psychofizycznych, a jest to jedno z zadań wychowania resocjalizacyjnego. ” (K. Gromek, 1984 s. 424).
Dlatego też uważam, że terapia poprzez taniec może być śmiało stosowana w resocjalizacji, gdyż jak wynika z powyższych wywodów mogłaby wywierać pozytywny wpływ na nieletnich niedostosowanych społecznie.

Być może muzyka łagodzi obyczaje, ale z pewnością wywiera duży wpływ na psychikę człowieka, który można ciekawie wykorzystać do celów terapeutyczno – resocjalizacyjnych. Muzyka w połączeniu z tańcem działa na człowieka silniej i wszechstronniej niż każda z tych sztuk oddzielnie. Różnorodność dobieranych utworów (ich tempo, dynamika, harmonia, artykulacja) oraz bogactwo ćwiczeń i układów tanecznych ułatwia nawiązanie kontaktów z niedostosowanymi społecznie. Muzyka może być uważana za swoistego rodzaju lek. Pobudza emocje, wyzwala i likwiduje konflikty psychiczne, wpływa na postawy moralne, harmonizuje relacje wychowanka z otoczeniem.
Muzyka i taniec mogą być pomocne nieletnim w zaspokajaniu ich podstawowych potrzeb:

• potrzeby wolności – muzyka rozbudza wyobraźnię, a to pozwala oderwać się od miejsca, w którym się przebywa, pozwala wyzwolić obrazy, w które nikt nie może ingerować;
• potrzeby uznania – muzyka daje możliwości pokazania się zaimponowania, zabłyśnięcia;
• potrzeby samourzeczywistnienia – poprzez rozwój zdolności muzycznych
(tanecznych, wokalnych, instrumentalnych)
• potrzeby seksualnej – taniec może być interesującą formą tego typu ekspresji;
• potrzeby przynależności – np. gra w zespole muzycznym, bycie członkiem zespołu tanecznego.

Jak wykazałam w powyższej pracy muzykoterapia i choreoterapia są bardzo interesującymi formami oddziaływania na psychikę człowieka. Nie tylko teoria, ale także praktyka potwierdza skuteczność tych metod w resocjalizacji. Niestety jak dotąd metody te stosowane są rzadko. Spowodowane jest to zapewne tym, że wciąż brak podstaw naukowych pojmowania muzyki i tańca jako metod resocjalizacyjnego oddziaływania, które znajdują się w stadium wstępnych prac. Mam jednak nadzieję, że z biegiem lat metody te znacznie się rozwiną i znajdą uznanie w resocjalizacji.

 

Literatura:

Tadeusz Natanson: Wstęp do nauki o muzykoterapii, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich

Mirosław Janiszewski: Muzykoterapia aktywna, Warszawa – Łódź 1993, Wydawnictwo Naukowe PWN

Marek Konopczyński: Twórcza resocjalizacja. Ministerstwo Edukacji Narodowej – Edycion Spotkania System, 1996

Jerzy W. Aleksandrowicz: Psychoterapia medyczna, Warszawa 1994, Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Robert Kaszczyszyn: Możliwości wykorzystania muzyki w procesie resocjalizacji. „Szkoła Specjalna”, 1991/4

Teresa Żychowska: Wychowanie muzyczne w resocjalizacji młodzieży w zakładzie poprawczym. „Szkoła specjalna”,1976/4

Krystyna Gromek: Resocjalizacyjna funkcja muzyki i tańca. „Szkoła specjalna, 1984/6

Elżbieta Galińska: Muzykoterapia schizofrenii. Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu, 1990/57

Wiesław Sikorski: Psychoterapia jako czynnik wspomagający w praktyce wychowawczej. „Opieka, wychowanie, terapia”, 1996/2

Danuta Koziełło: Terapia tańcem. „Kultura fizyczna”, 1997/1

Z. Konaszkiewicz: Wychowawcza funkcja odbioru muzyki. „Kultura i społeczeństwo”, 1975/1

S. Śledziński: Mała encyklopedia muzyki. Warszawa 1968, Wydawnictwo Naukowe PWN

źródło https://www.docsity.com/pl/muzyka-i-taniec-w-oddzialywaniach-resocjalizacyjnych-notatki-psychologia/337851/